Unudulmuş Misraların Səssiz Fəryadı: Xaqaninin Qəm-Kədəri
Böyük Azərbaycan şairi, mütəfəkkir Əfzələddin Xaqani Şirvani (1126–1199) klassik Şərq poeziyasının zirvələrindən sayılır. Onun yaradıcılığı dərin fəlsəfi məzmunu, yüksək sənətkarlığı və kəskin ictimai-siyasi mövzuları ilə diqqət çəkir. Lakin parlaq ədəbi irsin arxasında şairin ömrünün son illərini bürüyən böyük bir faciə və tənhalıq dramı gizlənir.
Son zamanlar arxiv materiallarında aparılan bir araşdırma Xaqaninin kədər dünyasına aid, hər kəsin oxumadığı nadir misraları üzə çıxardı. Bu misralar dahi sənətkarın həyatının son nəfəsində yaşadığı mənəvi iztirabın ən səmimi etirafıdır.
Saralmış Səhifələrdən Gələn Misralar
Tozlu, saralmış əlyazmalarda qalan və onlayn platformalarda rast gəlinməyən bu misralar Xaqaninin nə qədər tənha və iztirablı bir ruh halı içində olduğunu göstərir. Bu misralar şairin son dövr yaradıcılığının xarakterik kədərli tonunu əks etdirir:
Hanı ürəyimin məlhəmi zəhər?
Hanı həyatımı bitirən xəncər?
Hanı dərd-qəmi unutduran ölüm?
Gəlsələr, çəkmərəm belə qəm-kədər…
Bu dörd misra şairin daxili aləmindəki tam bir çöküşün və ölümə bir xilas yolu kimi yalvarışının açıq ifadəsidir. Misralar Xaqaninin sadəcə bədii təsvir deyil, eyni zamanda dərin bir şəxsi faciəni yaşadığını sübut edir.
Ailə Faciəsinin Ağır Yükü
Əfzələddin Xaqaninin həyatının son illəri, həqiqətən də, böyük itkilərlə yadda qalıb. Şirvandan Təbrizə köçdükdən sonra şairin bir-birinin ardınca cavan oğlu Rəşidəddin, qızı və çox sevdiyi həyat yoldaşı vəfat edir. (Məlumatlara görə, Xaqani 1173-cü ildə Təbrizə köçmüş və ömrünün son illərini burada yaşamışdır). Bu itkilər qoca şairi tamamilə tək qoyur.
Yuxarıdakı misraları bu kontekstdə oxuduqda, Xaqaninin sanki öz ömrünə dözə bilməyərək, dərdlərini və qəmini yuyub apara biləcək hər hansı bir "zəhərə", "xəncərə" və ya "ölümə" yalvarması aydın olur. Bu, adi bir kədər deyil, tək qalmış bir ruhun Yaradana ünvanladığı son fəryaddır. Bu misralar şairin məhz bu dövrdə necə bir tənhalıq və iztirab içində olduğunu, hətta kədərini unudacaq dərəcədə güclü bir ölüm arzusuna qapıldığını göstərir.
Sözün Xaqanının İnsanlığa Mirası
Xaqani Şirvani tək Azərbaycanın deyil, bütün Yaxın Şərq ədəbiyyatının ən qüdrətli simalarından biridir. O, "Mədain xərabələri" qəsidəsi kimi fəlsəfi şah əsərləri ilə dövrün Eyvanı Kəsr saraylarının dağıntıları fonunda insan həyatının faniliyini göstərmişdir. Onun sənəti həm dərin elmilik, həm də səmimi insan sevgisi ilə doludur.
Tapılan bu nadir misralar Xaqani sənətkarlığının arxasında duran məğrur və qürurlu, lakin eyni zamanda həssas və qəmli bir insan portretini tamamlayır. Onlar ədəbi irsimizin hələ də tam açılmamış sirlərinin olduğunu, bəzi əsərlərin yalnız arxivlərdə, unudulmuş kitablarda qaldığını bir daha xatırladır. Bu cür araşdırmalar sayəsində ədəbiyyatımızın dahi simalarının həyat dramı yenidən canlanır və gələcək nəsillərə çatdırılır.
Son zamanlar arxiv materiallarında aparılan bir araşdırma Xaqaninin kədər dünyasına aid, hər kəsin oxumadığı nadir misraları üzə çıxardı. Bu misralar dahi sənətkarın həyatının son nəfəsində yaşadığı mənəvi iztirabın ən səmimi etirafıdır.
Saralmış Səhifələrdən Gələn Misralar
Tozlu, saralmış əlyazmalarda qalan və onlayn platformalarda rast gəlinməyən bu misralar Xaqaninin nə qədər tənha və iztirablı bir ruh halı içində olduğunu göstərir. Bu misralar şairin son dövr yaradıcılığının xarakterik kədərli tonunu əks etdirir:
Hanı ürəyimin məlhəmi zəhər?
Hanı həyatımı bitirən xəncər?
Hanı dərd-qəmi unutduran ölüm?
Gəlsələr, çəkmərəm belə qəm-kədər…
Bu dörd misra şairin daxili aləmindəki tam bir çöküşün və ölümə bir xilas yolu kimi yalvarışının açıq ifadəsidir. Misralar Xaqaninin sadəcə bədii təsvir deyil, eyni zamanda dərin bir şəxsi faciəni yaşadığını sübut edir.
Ailə Faciəsinin Ağır Yükü
Əfzələddin Xaqaninin həyatının son illəri, həqiqətən də, böyük itkilərlə yadda qalıb. Şirvandan Təbrizə köçdükdən sonra şairin bir-birinin ardınca cavan oğlu Rəşidəddin, qızı və çox sevdiyi həyat yoldaşı vəfat edir. (Məlumatlara görə, Xaqani 1173-cü ildə Təbrizə köçmüş və ömrünün son illərini burada yaşamışdır). Bu itkilər qoca şairi tamamilə tək qoyur.
Yuxarıdakı misraları bu kontekstdə oxuduqda, Xaqaninin sanki öz ömrünə dözə bilməyərək, dərdlərini və qəmini yuyub apara biləcək hər hansı bir "zəhərə", "xəncərə" və ya "ölümə" yalvarması aydın olur. Bu, adi bir kədər deyil, tək qalmış bir ruhun Yaradana ünvanladığı son fəryaddır. Bu misralar şairin məhz bu dövrdə necə bir tənhalıq və iztirab içində olduğunu, hətta kədərini unudacaq dərəcədə güclü bir ölüm arzusuna qapıldığını göstərir.
Sözün Xaqanının İnsanlığa Mirası
Xaqani Şirvani tək Azərbaycanın deyil, bütün Yaxın Şərq ədəbiyyatının ən qüdrətli simalarından biridir. O, "Mədain xərabələri" qəsidəsi kimi fəlsəfi şah əsərləri ilə dövrün Eyvanı Kəsr saraylarının dağıntıları fonunda insan həyatının faniliyini göstərmişdir. Onun sənəti həm dərin elmilik, həm də səmimi insan sevgisi ilə doludur.
Tapılan bu nadir misralar Xaqani sənətkarlığının arxasında duran məğrur və qürurlu, lakin eyni zamanda həssas və qəmli bir insan portretini tamamlayır. Onlar ədəbi irsimizin hələ də tam açılmamış sirlərinin olduğunu, bəzi əsərlərin yalnız arxivlərdə, unudulmuş kitablarda qaldığını bir daha xatırladır. Bu cür araşdırmalar sayəsində ədəbiyyatımızın dahi simalarının həyat dramı yenidən canlanır və gələcək nəsillərə çatdırılır.
Qədirli