Folklor Kadrda: "Qız Sizdən, O Da Bizdən"
Azərbaycan folkloru və adət-ənənələri kino sənətimizin ayrılmaz tərkib hissəsidir. "Bəyin oğurlanması" filmində kənd ağsaqqalının elçilik zamanı dediyi:
"Bağ sizdən, bağban bizdən,
Otaq bizdən, çıraq sizdən,
Əl bizdən, ətək sizdən,
Qız sizdən, o da bizdən" ifadəsi bu dəyərləri əks etdirən ideal bir nümunədir. Bu ifadə adi bir bayatı deyil, elçilik mərasimində tərəflərin sosial statusunu, qətiyyətini və bəzən də həddən artıq iddialarını göstərən güclü bir psixoloji silahdır.
İddialı Tələb: Nüfuz Mübarizəsi
Bu dördlüyün əsas mənası kənd ağsaqqalının (və ya elçi gedən tərəfin) üstün mövqedən danışmaq istəyidir. O bütün mübadilə şərtlərini (bağ, otaq) öz ailəsinin lehinə çevirir və ən vacib nöqtədə – "Qız sizdən, o da bizdən" bütün nəticənin və mənimsəmə hüququnun (qızın xoşbəxtliyinin) özlərinə aid olduğunu vurğulayır. Bu, elçilik mərasimində nüfuz mübarizəsini əks etdirir. Oğlan evi qız evinin dəyərini yüksək qiymətləndirsə də, eyni zamanda oğlunun dəyərini və gələcəkdə qız üzərindəki söz haqqını təsbit etməyə çalışır.
Kinoda Əks Olunması: "Bəyin Oğurlanması"
Bu cür kadrların, yəni elçilikdəki qətiyyətli tələblər və "yox" cavabının dramının ən parlaq əksi məşhur Azərbaycan komediyası "Bəyin Oğurlanması" (1985) filmində özünü göstərir.
Filmdəki toyla bağlı gərginlik, məhz iki ailənin fərqli ictimai mövqelərinin və tələblərinin toqquşmasından yaranır. Bayatıda olduğu kimi, elçilər gəlir, lakin qız evinin qətiyyəti, bəzən də məhəl qoymaması və ya şərtlərin sərtliyi toyu mümkünsüz edir. Filmin süjet xətti sanki bayatının tələblərinin nəticəsiz qalaraq "İsrafil elçilərə hə demir və kor-peşiman geri qayıdırlar" nəticəsini komik şəkildə inkişaf etdirir.
Folklorun Həyat Dərsləri
Bu cür folklor nümunələri Azərbaycan xalqının elçilik mədəniyyətindəki incəlikləri və psixoloji oyunları əks etdirir. Bu bayatı bizə öyrədir ki:
Sözün Gücü: Adətlər zamanı deyilən hər sözün böyük çəkisi və məsuliyyəti var.
Həddi Aşmaq: Həddən artıq iddialı olmaq, "Qız sizdən, o da bizdən" demək qarşı tərəfi qıcıqlandıra və mərasimin uğursuzluğu ilə (İsrafilin imtinası kimi) nəticələnə bilər.
İnsan Dəyəri: Ən sonda elçilikdə əsas dəyər qızın və oğlanın özüdür, lakin bəzən formal tələblər və nüfuz mübarizəsi sevgi hekayələrini kölgədə qoyur.
Bu bayatının kinodakı əksi bizə hər iki tərəfin də qarşılıqlı hörmət və anlaşma zəminində danışıq aparmasının nə qədər vacib olduğunu xatırladır. Nəticədə, həm folklor, həm də kino sənəti toy adətlərindəki gərginliyi, dramı və komizmi böyük ustalıqla əks etdirir.
"Bağ sizdən, bağban bizdən,
Otaq bizdən, çıraq sizdən,
Əl bizdən, ətək sizdən,
Qız sizdən, o da bizdən" ifadəsi bu dəyərləri əks etdirən ideal bir nümunədir. Bu ifadə adi bir bayatı deyil, elçilik mərasimində tərəflərin sosial statusunu, qətiyyətini və bəzən də həddən artıq iddialarını göstərən güclü bir psixoloji silahdır.
İddialı Tələb: Nüfuz Mübarizəsi
Bu dördlüyün əsas mənası kənd ağsaqqalının (və ya elçi gedən tərəfin) üstün mövqedən danışmaq istəyidir. O bütün mübadilə şərtlərini (bağ, otaq) öz ailəsinin lehinə çevirir və ən vacib nöqtədə – "Qız sizdən, o da bizdən" bütün nəticənin və mənimsəmə hüququnun (qızın xoşbəxtliyinin) özlərinə aid olduğunu vurğulayır. Bu, elçilik mərasimində nüfuz mübarizəsini əks etdirir. Oğlan evi qız evinin dəyərini yüksək qiymətləndirsə də, eyni zamanda oğlunun dəyərini və gələcəkdə qız üzərindəki söz haqqını təsbit etməyə çalışır.
Kinoda Əks Olunması: "Bəyin Oğurlanması"
Bu cür kadrların, yəni elçilikdəki qətiyyətli tələblər və "yox" cavabının dramının ən parlaq əksi məşhur Azərbaycan komediyası "Bəyin Oğurlanması" (1985) filmində özünü göstərir.
Filmdəki toyla bağlı gərginlik, məhz iki ailənin fərqli ictimai mövqelərinin və tələblərinin toqquşmasından yaranır. Bayatıda olduğu kimi, elçilər gəlir, lakin qız evinin qətiyyəti, bəzən də məhəl qoymaması və ya şərtlərin sərtliyi toyu mümkünsüz edir. Filmin süjet xətti sanki bayatının tələblərinin nəticəsiz qalaraq "İsrafil elçilərə hə demir və kor-peşiman geri qayıdırlar" nəticəsini komik şəkildə inkişaf etdirir.
Folklorun Həyat Dərsləri
Bu cür folklor nümunələri Azərbaycan xalqının elçilik mədəniyyətindəki incəlikləri və psixoloji oyunları əks etdirir. Bu bayatı bizə öyrədir ki:
Sözün Gücü: Adətlər zamanı deyilən hər sözün böyük çəkisi və məsuliyyəti var.
Həddi Aşmaq: Həddən artıq iddialı olmaq, "Qız sizdən, o da bizdən" demək qarşı tərəfi qıcıqlandıra və mərasimin uğursuzluğu ilə (İsrafilin imtinası kimi) nəticələnə bilər.
İnsan Dəyəri: Ən sonda elçilikdə əsas dəyər qızın və oğlanın özüdür, lakin bəzən formal tələblər və nüfuz mübarizəsi sevgi hekayələrini kölgədə qoyur.
Bu bayatının kinodakı əksi bizə hər iki tərəfin də qarşılıqlı hörmət və anlaşma zəminində danışıq aparmasının nə qədər vacib olduğunu xatırladır. Nəticədə, həm folklor, həm də kino sənəti toy adətlərindəki gərginliyi, dramı və komizmi böyük ustalıqla əks etdirir.
Qədirli Aysu