MƏKTƏBLƏRDƏ PSİXOLOQLARIN ROLU MÖVZUSUNDA PEDAQOQ PSİXOLOQ ZƏMİNƏ MUSTAFAYEVA İLƏ MÜSAHİBƏ
MƏKTƏBLƏRDƏ PSİXOLOQLARIN ROLU MÖVZUSUNDA PEDAQOQ PSİXOLOQ ZƏMİNƏ MUSTAFAYEVA İLƏ MÜSAHİBƏNİ SİZLƏRƏ TƏQDİM EDİRİK.
• Əvvəla , sizi yaxından tanıyaq , özünüz haqda qısa məlumat verə bilərsinizmi?
- Mən Mustafayeva Zəminə , pedaqoq-psixoloqam , 24 illik pedaqoji fəaliyyətim var. İkinci təhsil olaraq klinik psixoloq kimi fəaliyyət göstərirəm.
• Psixoloji xidmət anlayışı və məktəbdə psixoloji xidmətin zəruriliyi
-Psixoloji xidmət anlayışı hər bir insanın , hər bir şagirdin ona fərdi yanaşılmasıdır. Psixoloji xidmət psixoloqun bilavasitə ən başlıca vəzifələrindən biridir ki , bu, xidmətin doğru edilməsi üçün cavabdeh bir şəxsdir. Məktəbdə psixoloji xidmətin zəruriliyi isə inanılmaz dərəcədə vacibdir , çünki hal-hazırda baş verən aktual problemlər , zərərli vərdişlər, ailələrdə baş verən problemlərin ,boşanmaların olması , xəstəliklərin artması uşaqlara mənfi təsir göstərir.Elə buna görə də məktəbdəki psixoloji xidməti daha da gücləndirmək lazımdır , bunu da qeyd etmək istərdim ki,məktəb psixoloqları bu işə ciddi şəkildə baxmalıdırlar . Müşahidələrim göstərir ki , psixoloqlar yalnız onlar üçün nəzərdə tutulmuş iş otaqlarında oturub , axşam da evə qayıtmaqla məşğuldurlar. Yükü də müəllimlərin üzərinə ataraq ”siz belə etməlisiniz , elə etməlisiniz” kimi fikirlər səsləndirirlər. Şübhəsiz, yaxşı pedaqoqlar şagirdlərlə işləyirlər , bu məqamda bir çox psixoloqlar əldə olunmuş nəticəni öz adlarına götürürlər ki , guya hansısa bir şagirdlə işlədilər , onda hansısa yaxşı bir nəticə əldə etdilər. Ona görə də belə hesab edirəm ki , məktəbdəki psixoloji xidmətin zəruriliyini doğru-dürüst çatdırmaq lazımdır.
• Məktəbdə psixoloji xidmətin vəzifələri nələrdir?
- Məktəbdəki psixoloji xidmətin vəzifələri davranış pozuntusu olan uşaqların , ümumiyyətlə, problemli ailələrdən çıxan uşaqların , müəllim və şagird arasında baş verən ciddi anlaşılmazlıqların aradan qaldırılması , problemlərin doğru şəkildə araşdırılması üçün məktəbdəki psixoloji xidmət vəzifələri həm psixoloqun özünə , həm də müəllimlərə doğru-dürüst çatdırılmalıdır.
• Təhsil ocaqlarında şagirdlərin psixi sağlamlığına nəzarət olunur?
- Xeyr, Təhsil ocaqlarında şagirdlərin psixi sağlamlığına nəzarət olunmur. Digər cavablarımda da qeyd etdiyim kimi məktəbdə fəaliyyət göstərən psixoloqların çoxu vəzifələrini yerinə yetirmirlər. Bu da ondan irəli gəlir ki, çox vaxt məktəb rəhbərləri psixoloqların lazımi şəkildə fəaliyyət göstərməsinə mane olurlar , bu da psixoloqların məktəblərdə zəif , aşağı rütbəyə malik olduğunu göstərir , amma psixoloq məktəbdə baş verən bütün problemləri , məktəb rəhbərlərinin elədiyi davranış pozuntuları , müəllimlər arasında olan anlaşılmazlıqları nəzərə alaraq , bütün bunları görən şagirdlərə pis təsir etməsini anlayaraq , məktəbdə ab-havanı düzəldərək hər kəsi öz işini , vəzifəsini doğru yerinə yetirməyə təşviq etməlidir.
• Kimlər məktəb rəhbəri seçilməlidir?
- Məktəb rəhbərlərini seçməmişdən əvvəl hansı məktəbə təyin olunduğu,bu məktəbdə olan problemləri həll etməyə gücü çatacağını,həmin rəhbərin psixoloji durumu , psixologiyadan və pedaqogikadan anlayışı olması ilə bağlı sertifikatlarının olması vacibdir. Məktəb rəhbəri təyin olunursa , həmin şəxs hərtərəfli olmalı , insanlarla davranışına ciddi riayət etməlidir ki , məktəblərdə olan bütün anlaşılmazlıqları, aqressiyanı aradan qaldırılmasında bacarıqlı olsun. Bunlar məktəb rəhbəri olmaq üçün ən önəmli faktorlardan biridir.
• Şagirdlərin təlim və təhsil həyatında psixoloqun rolu nədən ibarətdir?
- Psixoloqun nəyinki şagirdlərin , o cümlədən müəllimlərin də həyatında rolu böyükdür. Psixoloq daima siniflərə nəzarət etməli , şagirdlərin davranışlarını müşahidə etməlidir. Psixoloqun vəzifəsi iş otağında oturmaq və ya müəllimdən rəy almaq deyil. Psixoloq birbaşa məktəbdə şagirdlərlə ünsiyyətdə olmalı , dərslərdə oturmalı , hər bir məktəbdə olan şagirdin ailə həyatı , şagirdin hər halı haqqında məlumatı olmalıdır. Psixoloq vəzifəsi çox ciddi vəzifələrdən biridir.
• Müəllimlərin şagirdlərə qarşı şiddət göstərməsi faktları azalmır. Tez-tez belə hadisələr sosial şəbəkələrdə , mediada yayılır. Bu barədə nə düşünürsünüz?
- Hesab edirəm ki, belə müəllimlər məktəblərdən uzaqlaşdırılmalıdır. Bəzən deyirlər ki,”müəllim döyər də,söyər də”, “o müəllimdir,nə edirsə, uşağın xeyirinə edir. ” Xeyr , belə deyil , bu , səhv üsuldur. Ümumiyyətlə , şiddət icazə verilməyən haldır. İstər müəllimin , istərsə də valideynlərin bunu etməyə ixtiyarı yoxdur. Çünki bizi heyvandan ayıran şüurumuz,danışmaq qabiliyyətimiz , insanlığımızdır ki , hər bir halda insanla danışaraq insana hər şeyi izah etmək mümkündür. Belə bir atalar sözü var: ”Şirin dil ilanı yuvasından da çıxarar. ”Müəllimlik olduqca uca , müqəddəs peşədir , ona görə də bu müqəddəsliyi saxlamaq və onun ağırlığını qorumaq hər bir müəllimin başlıca amalı olmalıdır, bunun üçün müəllim pedaqoji fəaliyyətini yüksək göstərməli , pedaqogika və psixologiyadan xəbərdar olmalıdır. Əgər bir müəllim şagirdlərlə kobud danışırsa, onların yanında travmalara səbəb olacaq hərəkət və davranışlar edəcəksə , bu tip müəllimlər məktəbə buraxılmamalı , reabilitasiya keçməli , psixoloq qəbulunda olmalıdır.
• Son dövrlərdə şagirdlər arasında yaranan aqresivlik , şiddətin getdikcə artması onların gələcəyinə necə təsir edə bilər?
- Bütün bu halların olmasında həm ailənin və cəmiyyətin , həm də məktəbin böyük rolu var. Gördüyümüz kimi cəmiyyətdə də dəyişikliklər var , insanların münasibətlərində, davranışlarında da , ailələrində də çox böyük dəyişimlər var , boşanmalar artır , insanlar problemlərin həllini doğru şəkildə tapa bilmirlər , bu da onların məlumatsızlığından irəli gəlir və düşünürəm ki, maarifləndirmə işləri artırılmalıdır , hər bir şagird və onların ailələri ilə ciddi maraqlanmaq lazımdır. Aqressiv şagirdləri görəndə onlarla aqressiv davranmamaq lazımdır, cəzalandırmamışdan və yaxud hər hansı bir şiddət göstərməmişdən əvvəl müəllimlər , məktəb rəhbərləri və direktor müavinləri özlərinə sual verməlidirlər ki , ”bu uşaq niyə aqressivdir?”. Nəzərə almaq lazımdır ki , hər bir uşağın özünəməxsus fərdi bir dünyası var və bu fərdiliyə çox ciddi yanaşmaq lazımdır. Texnologiyanın gücləndiyi , sürətləndiyi bir dövrdə uşaqlarda aqressivliyi aradan qaldırmaq üçün ilk növbədə müəllimlərlə şagirdlər dost olmağa çalışmalı , hansısa bir mübahisəyə , şəxsi qərəzliyə girməməlidirlər. Əgər bir müəllim bunu edirsə , həmin şəxs ən savadlı müəllimlərdən olsa belə , məktəbdən uzaqlaşdırılmalıdır. Bu nüanslar mövcuddursa , onsuz da o, yaxşı müəllim hesab edilmir. Hətta belə təklifim var ki , müəllimlər üçün təlim keçirilsin , hansı ki, həmin təlimlərdə müəllimlərə, şagirdlərə davranış qaydaları öyrədilsin və psixoloqlar məktəblərə cəlb olunsun. Belə olduqda inanıram ki, məktəblərdə olan şiddət və aqressiya azalacaqdır.
Hazırladı: Səbinə Məmmədova
Redaktə etdi: Aysu Qədirli
- Mən Mustafayeva Zəminə , pedaqoq-psixoloqam , 24 illik pedaqoji fəaliyyətim var. İkinci təhsil olaraq klinik psixoloq kimi fəaliyyət göstərirəm.
• Psixoloji xidmət anlayışı və məktəbdə psixoloji xidmətin zəruriliyi
-Psixoloji xidmət anlayışı hər bir insanın , hər bir şagirdin ona fərdi yanaşılmasıdır. Psixoloji xidmət psixoloqun bilavasitə ən başlıca vəzifələrindən biridir ki , bu, xidmətin doğru edilməsi üçün cavabdeh bir şəxsdir. Məktəbdə psixoloji xidmətin zəruriliyi isə inanılmaz dərəcədə vacibdir , çünki hal-hazırda baş verən aktual problemlər , zərərli vərdişlər, ailələrdə baş verən problemlərin ,boşanmaların olması , xəstəliklərin artması uşaqlara mənfi təsir göstərir.Elə buna görə də məktəbdəki psixoloji xidməti daha da gücləndirmək lazımdır , bunu da qeyd etmək istərdim ki,məktəb psixoloqları bu işə ciddi şəkildə baxmalıdırlar . Müşahidələrim göstərir ki , psixoloqlar yalnız onlar üçün nəzərdə tutulmuş iş otaqlarında oturub , axşam da evə qayıtmaqla məşğuldurlar. Yükü də müəllimlərin üzərinə ataraq ”siz belə etməlisiniz , elə etməlisiniz” kimi fikirlər səsləndirirlər. Şübhəsiz, yaxşı pedaqoqlar şagirdlərlə işləyirlər , bu məqamda bir çox psixoloqlar əldə olunmuş nəticəni öz adlarına götürürlər ki , guya hansısa bir şagirdlə işlədilər , onda hansısa yaxşı bir nəticə əldə etdilər. Ona görə də belə hesab edirəm ki , məktəbdəki psixoloji xidmətin zəruriliyini doğru-dürüst çatdırmaq lazımdır.
• Məktəbdə psixoloji xidmətin vəzifələri nələrdir?
- Məktəbdəki psixoloji xidmətin vəzifələri davranış pozuntusu olan uşaqların , ümumiyyətlə, problemli ailələrdən çıxan uşaqların , müəllim və şagird arasında baş verən ciddi anlaşılmazlıqların aradan qaldırılması , problemlərin doğru şəkildə araşdırılması üçün məktəbdəki psixoloji xidmət vəzifələri həm psixoloqun özünə , həm də müəllimlərə doğru-dürüst çatdırılmalıdır.
• Təhsil ocaqlarında şagirdlərin psixi sağlamlığına nəzarət olunur?
- Xeyr, Təhsil ocaqlarında şagirdlərin psixi sağlamlığına nəzarət olunmur. Digər cavablarımda da qeyd etdiyim kimi məktəbdə fəaliyyət göstərən psixoloqların çoxu vəzifələrini yerinə yetirmirlər. Bu da ondan irəli gəlir ki, çox vaxt məktəb rəhbərləri psixoloqların lazımi şəkildə fəaliyyət göstərməsinə mane olurlar , bu da psixoloqların məktəblərdə zəif , aşağı rütbəyə malik olduğunu göstərir , amma psixoloq məktəbdə baş verən bütün problemləri , məktəb rəhbərlərinin elədiyi davranış pozuntuları , müəllimlər arasında olan anlaşılmazlıqları nəzərə alaraq , bütün bunları görən şagirdlərə pis təsir etməsini anlayaraq , məktəbdə ab-havanı düzəldərək hər kəsi öz işini , vəzifəsini doğru yerinə yetirməyə təşviq etməlidir.
• Kimlər məktəb rəhbəri seçilməlidir?
- Məktəb rəhbərlərini seçməmişdən əvvəl hansı məktəbə təyin olunduğu,bu məktəbdə olan problemləri həll etməyə gücü çatacağını,həmin rəhbərin psixoloji durumu , psixologiyadan və pedaqogikadan anlayışı olması ilə bağlı sertifikatlarının olması vacibdir. Məktəb rəhbəri təyin olunursa , həmin şəxs hərtərəfli olmalı , insanlarla davranışına ciddi riayət etməlidir ki , məktəblərdə olan bütün anlaşılmazlıqları, aqressiyanı aradan qaldırılmasında bacarıqlı olsun. Bunlar məktəb rəhbəri olmaq üçün ən önəmli faktorlardan biridir.
• Şagirdlərin təlim və təhsil həyatında psixoloqun rolu nədən ibarətdir?
- Psixoloqun nəyinki şagirdlərin , o cümlədən müəllimlərin də həyatında rolu böyükdür. Psixoloq daima siniflərə nəzarət etməli , şagirdlərin davranışlarını müşahidə etməlidir. Psixoloqun vəzifəsi iş otağında oturmaq və ya müəllimdən rəy almaq deyil. Psixoloq birbaşa məktəbdə şagirdlərlə ünsiyyətdə olmalı , dərslərdə oturmalı , hər bir məktəbdə olan şagirdin ailə həyatı , şagirdin hər halı haqqında məlumatı olmalıdır. Psixoloq vəzifəsi çox ciddi vəzifələrdən biridir.
• Müəllimlərin şagirdlərə qarşı şiddət göstərməsi faktları azalmır. Tez-tez belə hadisələr sosial şəbəkələrdə , mediada yayılır. Bu barədə nə düşünürsünüz?
- Hesab edirəm ki, belə müəllimlər məktəblərdən uzaqlaşdırılmalıdır. Bəzən deyirlər ki,”müəllim döyər də,söyər də”, “o müəllimdir,nə edirsə, uşağın xeyirinə edir. ” Xeyr , belə deyil , bu , səhv üsuldur. Ümumiyyətlə , şiddət icazə verilməyən haldır. İstər müəllimin , istərsə də valideynlərin bunu etməyə ixtiyarı yoxdur. Çünki bizi heyvandan ayıran şüurumuz,danışmaq qabiliyyətimiz , insanlığımızdır ki , hər bir halda insanla danışaraq insana hər şeyi izah etmək mümkündür. Belə bir atalar sözü var: ”Şirin dil ilanı yuvasından da çıxarar. ”Müəllimlik olduqca uca , müqəddəs peşədir , ona görə də bu müqəddəsliyi saxlamaq və onun ağırlığını qorumaq hər bir müəllimin başlıca amalı olmalıdır, bunun üçün müəllim pedaqoji fəaliyyətini yüksək göstərməli , pedaqogika və psixologiyadan xəbərdar olmalıdır. Əgər bir müəllim şagirdlərlə kobud danışırsa, onların yanında travmalara səbəb olacaq hərəkət və davranışlar edəcəksə , bu tip müəllimlər məktəbə buraxılmamalı , reabilitasiya keçməli , psixoloq qəbulunda olmalıdır.
• Son dövrlərdə şagirdlər arasında yaranan aqresivlik , şiddətin getdikcə artması onların gələcəyinə necə təsir edə bilər?
- Bütün bu halların olmasında həm ailənin və cəmiyyətin , həm də məktəbin böyük rolu var. Gördüyümüz kimi cəmiyyətdə də dəyişikliklər var , insanların münasibətlərində, davranışlarında da , ailələrində də çox böyük dəyişimlər var , boşanmalar artır , insanlar problemlərin həllini doğru şəkildə tapa bilmirlər , bu da onların məlumatsızlığından irəli gəlir və düşünürəm ki, maarifləndirmə işləri artırılmalıdır , hər bir şagird və onların ailələri ilə ciddi maraqlanmaq lazımdır. Aqressiv şagirdləri görəndə onlarla aqressiv davranmamaq lazımdır, cəzalandırmamışdan və yaxud hər hansı bir şiddət göstərməmişdən əvvəl müəllimlər , məktəb rəhbərləri və direktor müavinləri özlərinə sual verməlidirlər ki , ”bu uşaq niyə aqressivdir?”. Nəzərə almaq lazımdır ki , hər bir uşağın özünəməxsus fərdi bir dünyası var və bu fərdiliyə çox ciddi yanaşmaq lazımdır. Texnologiyanın gücləndiyi , sürətləndiyi bir dövrdə uşaqlarda aqressivliyi aradan qaldırmaq üçün ilk növbədə müəllimlərlə şagirdlər dost olmağa çalışmalı , hansısa bir mübahisəyə , şəxsi qərəzliyə girməməlidirlər. Əgər bir müəllim bunu edirsə , həmin şəxs ən savadlı müəllimlərdən olsa belə , məktəbdən uzaqlaşdırılmalıdır. Bu nüanslar mövcuddursa , onsuz da o, yaxşı müəllim hesab edilmir. Hətta belə təklifim var ki , müəllimlər üçün təlim keçirilsin , hansı ki, həmin təlimlərdə müəllimlərə, şagirdlərə davranış qaydaları öyrədilsin və psixoloqlar məktəblərə cəlb olunsun. Belə olduqda inanıram ki, məktəblərdə olan şiddət və aqressiya azalacaqdır.
Hazırladı: Səbinə Məmmədova
Redaktə etdi: Aysu Qədirli